Czym jest sen? Wszystkie kultury przypisują snom znaczenie jednak do dzisiaj naukowcom nie udało się do końca odkryć tajemnicy snu. Wiadomo, że sen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania człowieka. Argumentem, że sny pełnią pewną funkcję jest prosta rzecz – że tak powszechnie występująca aktywność wymagająca w normalnych warunkach dużo więcej czasu niż np. seks, musi mieć istotne znaczenie dla funkcji mózgu.

Kilka informacji  z zakresu fizjologii snu.

Każdej nocy przeżywamy od trzech do sześciu cykli snu, a każdy cykl ma około 90 minut. W każdym cyklu występują cztery etapy. Główne różnice dotyczą dwóch etapów: fazy REM czyli fazy snu, w której występują szybkie ruchy gałek ocznych)  oraz fazy snu NREM. REM to faza lekkiego i aktywnego snu. To właśnie podczas tej fazy snu nasz mózg jest aktywny i najczęściej pojawiają się marzenia senne. Nasze mięśnie są bardziej odprężone, oddech i bicie serca stają się nieregularne a oczy wykonują gwałtowne ruchy. U człowieka dorosłego faza REM wynosi 20 procent snu i występuje co mniej więcej 90 minut.

Faza NREM jest fazą głębokiego lub „spokojnego” snu. Podczas jej trwania zostaje zwiększony dopływ krwi do mięśni, następuje odnowienie zasobów energii, wzrost i regeneracja tkanek oraz uwalnianie ważnych hormonów wzrostu i rozwoju. W fazie snu głębokiego nie występują ruchy gałek ocznych, a mięśnie nie są aktywne. Trudno jest wtedy obudzić osobę śpiącą. Niektórym dzieciom zdarza się w tej fazie nocne moczenie, lunatykowanie oraz lęki nocne.

Przejście z fazy głębokiego snu NREM do lżejszego, aktywniejszego stadium REM oznacza wzrost pobudzenia – śpiący nie budzi się, ale nie jest też pogrążony w głębokim śnie. W tym czasie można się przebudzić, niemowlęta mogą pojękiwać lub płakać, a dorośli przekładać pościel i zmieniać pozycję. Każda śpiąca osoba przechodzi ten etap częściowego przebudzenia i zazwyczaj zapada ponownie w sen bez przerywania snu. Za sen REM odpowiedzialne są prymitywne części  mózgu, uważane za najstarsze w historii gatunku, podczas gdy sen NREM łączy się z funkcją wyższych części mózgu.

 Sny w pracy terapeutycznej.

Zygmund Freud był pierwszym , który stworzył kompletny system interpretacji marzeń sennych. Uważał, że sny są formą zaspokojenia niespełnionych pragnień. W swej najgłębszej istocie są kompromisem między nieświadomością i świadomością. Z jednej strony pozwalają wypartym impulsom nieświadomości znaleźć zaspokojenie w wyobrażeniowej aktywności snu a z drugiej ochraniają świadomość poprzez zamaskowanie treści marzenia sennego przed myślami, które byłby za trudne dla śniącego do zaakceptowania. Marzenia senne to sposób obejścia cenzury. W nocnym marzeniu sennym spełnienia szukają te życzenia, które zostały wyparte  i zakłócają nasze życie psychiczne.  Marzenie senne wiąże się zazwyczaj z wydarzeniami, które miały miejsce za dnia, które pacjent wiąże w swoim umyśle z reprezentowanym przez nie głębszym nieświadomym konfliktem. Główne mechanizmy, które działają w snach i przetwarzają senny materiał to zagęszczenie  czyli kondensacja i przemieszczenie czyli przesunięcie. Zagęszczenie polega na tym że poszczególne elementy (obrazy snu) są powiązane z wieloma  myślami, zdarzeniami i uczuciami, czyli trudno mówić o jakiejś  jednej, jednoznacznej interpretacji danego elementu snu. Przemieszczenie polega na tym, że często element snu, który jest niezwykle emocjonujący i ważny we śnie nie ma takiego znaczenia (takiej psychologicznej wagi) dla śniącego jak jakiś mało istotny element ze snu, czyli jednym słowem ważne elementy są często zakamuflowane.

Poświeciłam Freudowi sporo uwagi ze względu na to , że on pierwszy dostrzegł , że sen spełnia ważną funkcję psychologiczną, że może być źródłem informacji o śniącym i może być pomocnym w pracy nad własnym rozwojem i rozwiązywaniu problemów na które uskarża się pacjent. Freud nazywał analizę snów królewską drogą do nieświadomości.

Po Freudzie wiele szkół terapeutycznych   próbowało wyjaśnić znaczenie snów i wykorzystać je w  leczeniu. Najbardziej wpływową jest psychologia postaci (Gestalt) której twórcą był Fritz Perls.  Pearls w przeciwieństwie do Freuda akcentował, że  sny są ukierunkowane na przyszłość, wskazują drogę, rozwiązują bieżące problemy.  Psychologowie postaci uważali, że organizm ludzki jest samosterującym się układem, wierzyli w jego mądrość i uważali że sny są znaczącymi przekazami dla śniącego. Postrzegali poszczególne postaci ze snu jako aspekty samego śniącego. Śniący identyfikował się z poszczególnymi elementami marzeń sennych i prowadził z nimi dialog. Każdą część snu można rozumieć jako fragmenty osobowości, które wyprojektowane zostały z „ego” w poszczególne elementy snu. Z powodu postawy lękowej próbujemy unikać z nimi kontaktu i stajemy się wyobcowani wobec samych siebie; konflikty między elementami snu odzwierciedlają konflikty w osobowości.

Sny a ciało

Myślę, że  należy być również otwartym na to, że inne czynniki, nie tylko psychiczne wpływają na treść snów. Okazało się , że określone objawy fizyczne można połączyć z określoną treścią snów Istnieje np. wyraźna korelacja pomiędzy podwyższonym ciśnieniem krwi a wypartą wrogością w snach. Pewnej części snów, zwłaszcza lękowych towarzyszą przy obudzeniu doznania cielesne w konkretnych miejscach: gardło jest ściśnięte z przerażenia, śniący czuje tępy ból w brzuchu, kark jest napięty albo występuje ból głowy. Doznania cielesne mogą być również pozytywne , jak odczucie orgazmu, odprężenie itp.

Zdarza się, że sny są konkretne np. komuś chce się siusiu i śni, że idzie do toalety (głównie sny dziecięce).

Warto też wspomnieć o tym, że zapamiętywanie snów zdaje się być sprzężone z pozycją ciała, w której człowiek się budzi. Łatwo zapominamy sen, jeżeli zmienimy po przebudzeniu pozycję ciała.

Sny a społeczeństwo

Nie było chyba społeczeństwa, które nie wykazywałoby zainteresowania snami, a zdecydowana większość kultur przypisuje im pozytywne znaczenie.

Szczególnie interesujący jest lud Senojów na Malajach. Senojowie pracują bardziej aktywnie nad snami niż jakakolwiek inna znana społeczność. Są ludźmi wyjątkowo harmonijnymi. Interpretacja snów jest częścią wychowania dzieci i należy do ogólnego wykształcenia każdego dorosłego Senoja.  Najwyższym autorytetem w społecznościach senojskich są ich ?psychologowie snów? zwani „tohatam”.

Etnolog i psychoanalityk Kilton Steward opisuje śniadanie w rodzinach senojskich jako ?klinikę? snów, gdzie ojcowie i starsi bracia słuchają i analizują sny wszystkich dzieci. Gdy ta rodzinna klinika się kończy, jej członkowie płci męskiej zbierają się w Radzie , gdzie opowiada się i analizuje sny starszych dzieci i wszystkich członków społeczności płci męskiej.

Senojowie uważają, że możliwe jest aktywne i twórcze zmienianie snów. Ważną zasadą  jest to, aby zawsze stawać twarzą w twarz z zagrażającymi elementami w snach i je przezwyciężać. Jeżeli śniący zwycięży i zabije nieprzyjazną postać we snie , jej duch czy istota zawsze pojawiać się będzie jako sługa czy sprzymierzeniec. W tym społeczeństwie , najbardziej chyba oddanym terapii snów na świecie nie było podobno przestępstwa opartego na przemocy od 200-300 lat. Steward pisze, że Senojowie praktycznie nie znają chorób psychicznych ani fizycznych.

Na koniec warto wspomnieć o snach proroczych. Są to sny przepowiadające przyszłe wydarzenia. W literaturze parapsychologicznej jest przytaczanych sporo takich historii. Niestety weryfikacja takich zdarzeń może być trudna lub niemożliwa. Na mnie zrobiła wrażenie historia , którą spisał biograf Abrahama Lincolna Wardem Hill Lamon.  Abraham Lincoln na trzy dni przed śmiercią opowiedział w towarzystwie swój sen, w którym dowiedział się, że prezydent został zamordowany. Widział katafalk ze zwłokami zawiniętymi w całun i szlochające tłumy. W trzy dni później został zamordowany przez skrytobójcę.

Sny można rozumieć w wielu wymiarach. Język marzenia sennego jest złożonym zjawiskiem. Wydaje się, że żaden z nurtów zajmujących się badaniem i rozumieniem zjawiska snu nie ma patentu na prawdę. Wszystkie one jednak przyczyniają się do rozumienia istoty snu. Sny rzucają światło na podstawowe problemy psychiczne człowieka.

Przeżycia we śnie są bardziej intensywne , naładowane emocjami, dramatyczne, obrazowe oraz bardziej irracjonalne niż przeżycia na jawie. Są kreatywne, mają dostęp do innych zasobów niż świadomość i posiadają własną logikę, cele, prawa i formę. Często skojarzenia dotyczące marzenia sennego nie są same w sobie ukrytymi myślami, są jedynie drogą, która wiedzie do ukrytych myśli a jeden mały fragment marzenia sennego kondensuje w sobie złożony proces psychiczny. Język marzenia sennego każdego ze śniących preferuje określony styl, który często zdradza wiele z jego osobowości. Interpretując sen musimy sobie zdawać sprawę z różnych poziomów działających jednocześnie i jako terapeuci musimy dokonywać wyborów dotyczących najbardziej użytecznych interwencji.

Kończąc chciałabym przypomnieć za Freudem, że sen spełnia ważną funkcję psychologiczną, że może być źródłem informacji o śniącym i może być pomocnym w pracy nad własnym rozwojem i w rozwiązywaniu problemów. Analiza snów może być sposobem do dotarcia do ogromnych pokładów wiedzy zagrzebanych w naszej nieświadomości.

Grażyna Smuszowicz, psychoterapeutka SENSUM

Artykuł ukazał się w portalu www.portalmini.eu